Lý do và động cơ khiến vấn nạn sách lậu, sách giả nhức nhối
Hiện tượng làm sách giả, sách lậu vẫn đang là một vấn nạn nhức nhối của ngành xuất bản Việt Nam. Đặc biệt, sách giáo khoa chính là một trong những loại sách bị làm giả với số lượng lớn.
Chỉ trong tháng 6/2024 vừa qua, cơ quan chức năng đã phát hiện số lượng lớn sách giáo khoa có dấu hiệu giả mạo nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa.
Cụ thể, qua thực hiện các biện pháp nghiệp vụ, ngày 04/6/2024, Đội Quản lý thị trường số 2 (Cục Quản lý thị trường tỉnh Sóc Trăng) đã phối hợp với lực lượng Công an địa phương tổ chức kiểm tra đột xuất Công ty trách nhiệm hữu hạn B.H, địa chỉ: phường 3, thành phố Sóc Trăng, tỉnh Sóc Trăng, phát hiện và tạm giữ 40.155 quyển sách các loại có dấu hiệu giả mạo nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. [1]
Ngày 12/6/2024, Đội Quản lý thị trường số 4 (Cục Quản lý thị trường tỉnh Tây Ninh) đã tiến hành kiểm tra đột xuất Nhà sách K.T, có địa chỉ tại số 76, đường Võ Thị Sáu, khu phố 4, Phường 3, thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh. Qua kiểm tra, phát hiện Nhà sách trên đang buôn bán các loại sách giáo khoa nhiều khối lớp học khác nhau có dấu hiệu giả mạo nhãn hàng hóa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam với số lượng 5.547 quyển, tổng trị giá hàng hóa: 117.528.000 đồng. [2]
Mới đây nhất, vào ngày 27/6/2024, Cục Quản lý thị trường tỉnh Hậu Giang chỉ đạo các Đội Quản lý thị trường trực thuộc tiến hành thu thập thông tin, xây dựng phương án phối hợp với Nhà xuất bản Giáo dục tại thành phố Cần Thơ tổ chức kiểm tra đối với 04 nhà sách trên địa bàn tỉnh.
Kết quả kiểm tra tại 04 Nhà sách (02 nhà sách trên địa bàn thị xã Long Mỹ, 02 nhà sách trên địa bàn thành phố Ngã Bảy) phát hiện 3.319 quyển sách giáo khoa (lớp 1, lớp 2, lớp 3, lớp 4, lớp 6, lớp 7, lớp 8, lớp 10, lớp 11) đang trưng bày bán và lưu trữ sách giáo khoa có nhãn, bao bì hàng hóa có dấu hiệu giả mạo nguồn gốc, xuất xứ của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam; tổng giá trị hàng hóa vi phạm theo giá bán niêm yết là 77.991.000 đồng. [3]
Đáng nói, đây chỉ là số ít vụ liên quan đến vấn nạn sách giáo khoa giả, sách giáo khoa bị in lậu trong thời gian qua…
Trong năm 2024, tại nhiều tỉnh/thành như Đồng Nai, Tây Ninh, Sóc Trăng, Cà Mau, Lâm Đồng, Quảng Ngãi, Vũng Tàu…, các đơn vị chức năng đã liên tiếp phát hiện và tạm giữ các cuốn sách giáo khoa có dấu hiệu giả mạo sản phẩm của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, ông Nguyễn Chí Bính – Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã có một số chia sẻ liên quan đến nguyên nhân và giải pháp ngăn chặn vấn nạn này.
Theo ông Nguyễn Chí Bính, những nguyên nhân chính dẫn đến việc còn tồn tại vấn nạn sách lậu, sách giả, thứ nhất do xuất phát từ lợi nhuận cao; thứ hai là do nhận thức, ý thức về bảo vệ bản quyền của một bộ phận người tiêu dùng chưa cao.
Ông Bính nhấn mạnh: “Sách giáo dục giả có lợi nhuận cao vì các đối tượng in lậu không phải trả các chi phí như: bản quyền, dạy thực nghiệm, giới thiệu, tập huấn… Chi phí in ấn và phân phối sách lậu thường thấp hơn nhiều so với sách thật, đó là cơ hội để những người in sách lậu bán sách với giá thấp hơn, chiết khấu cao hơn nhưng vẫn thu được lợi nhuận lớn.
Ngoài ra, việc thực thi các quy định về bản quyền và chống sách in lậu còn chưa đủ mạnh, thiếu nhân lực và công nghệ để kiểm soát.
Một số đối tượng lợi dụng những kẽ hở trong luật pháp để in và phát hành sách lậu.
Đồng thời, trong thị trường vẫn luôn tồn tại một bộ phận khách hàng muốn mua sách với giá thành rẻ do họ chưa có ý thức về bảo vệ bản quyền, cũng chưa hiểu rằng sử dụng sách lậu, sách giả là tiếp tay cho việc vi phạm pháp luật. Họ đơn giản coi việc mua sách lậu là cách để tiết kiệm tiền mà không nghĩ đến hậu quả lâu dài.
Thêm nữa, sách giáo dục bị làm giả thường được in và phát hành nhanh chóng ngay tại thời điểm kết thúc năm học và chuẩn bị bước sang năm học mới, nhằm đáp ứng nhu cầu tức thì của thị trường trước khi sách thật có thể được phân phối rộng rãi.
Thị trường có cung, có cầu ắt tạo cơ hội cho sách lậu phát triển. Những lý do và động cơ này tạo nên một môi trường thuận lợi cho sự tồn tại lâu dài của việc in và phát hành sách lậu, sách giả, gây nhiều thiệt hại cho các nhà xuất bản”.
Thiệt hại về kinh tế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, thương hiệu
Theo ông Nguyễn Chí Bính, hiện nay, vấn nạn sản xuất, buôn bán sách lậu, sách giả nói chung, trong đó có số lượng không nhỏ là sách giáo khoa, sách tham khảo… đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nhà xuất bản, đặc biệt là Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam do sách giáo dục của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam bị in và tiêu thụ lậu đứng đầu về số lượng, địa bàn, về mức độ thiệt hại.
Theo thống kê sơ bộ của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, từ năm 2010 đến nay, đã có trên 37 triệu bản sách giáo dục và hơn 18 tấn bán thành phẩm sách giáo dục in lậu dở dang đã bị phát hiện và xử lý tại hầu hết các tỉnh, thành trong cả nước. Các cơ quan chức năng đã tiến hành nhiều đợt kiểm tra và phát hiện các hành vi in lậu, phát hành sách giáo khoa giả nổi cộm trong cả nước.
Gần đây nhất, vào tháng 6/2024, Công an thành phố Đà Nẵng đã triển khai chuyên án SGK-192, triệt xóa đường dây chuyên sản xuất, buôn bán sách giáo khoa giả quy mô lớn tại Đà Nẵng và thành phố Hồ Chí Minh. Cơ quan Công an đã thu giữ 1 triệu con tem, 600.000 cuốn sách giả thành phẩm và bán thành phẩm trị giá khoảng 12 tỷ đồng; toàn bộ máy in, máy cắt, máy đóng kim, máy may chỉ, máy dán keo, xe ô tô, bản kẽm, giấy in…; đồng thời tạm giữ hình sự các nghi phạm liên quan để tiếp tục điều tra mở rộng và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
Theo Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, sách giả được làm rất tinh vi, mặc dù nhìn bên ngoài giống sách thật, nhưng về chất lượng in sẽ không đạt yêu cầu.
“Sách giáo dục giả nếu có sai sót về màu sắc, ký hiệu, nét chữ, kiến thức, hay bị thiếu dữ liệu, không cập nhật thông tin… sẽ dẫn đến sai lệch về nội dung (đặc biệt nguy hiểm nếu thiếu đường nét biên giới, vấn đề biển đảo), kiến thức tiếp nhận của học sinh.
Với những sách in bị mờ, không đảm bảo quy cách, tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, thể chất của học sinh, nhất là về thị lực. Sử dụng sách giả, học sinh sẽ không thể truy cập và sử dụng online được các giá trị, tư liệu, tiện ích bổ sung, hỗ trợ cho học sinh.
Sách giả ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của giáo viên, tác giả, đơn vị xuất bản, đối tác liên kết; triệt tiêu sự sáng tạo và làm thất thu ngân sách nhà nước; đặc biệt có nguy cơ và tác hại đến đối tượng sử dụng chủ yếu là học sinh; là hành vi vi phạm bản quyền nghiêm trọng. Các đối tượng in – phát hành sách giả đã dùng các thủ đoạn ngày càng tinh vi để tổ chức hoạt động in sách giả, phát hành sách giả một cách chặt chẽ, kín đáo nhằm tránh sự kiểm tra, phát giác của các cơ quan chức năng” – ông Nguyễn Chí Bính phân tích thêm.
Ngoài ra, Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cũng chỉ ra những tác động tiêu cực, gây nhiều thiệt hại đối với các nhà xuất bản nói chung và Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam nói riêng.
Cụ thể, ông cho biết: “Sách giả gây thiệt hại trực tiếp về kinh tế, giảm sút về doanh thu, do các ấn phẩm này thường được bán với chiết khấu cao vì không phải trả các chi phí như bản quyền, dạy thực nghiệm, giới thiệu, tập huấn…
Bên cạnh thiệt hại về kinh tế, sách giáo dục giả ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, thương hiệu của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam do chất lượng in kém, có sai sót về nội dung, hình thức; giáo viên, học sinh không thể truy cập để sử dụng các học liệu số được Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cung cấp. Độc giả khi mua phải những ấn phẩm này cũng sẽ mất lòng tin vào chất lượng sách nói chung.
Đối với xã hội, sách giả gây rối loạn thị trường, khó khăn cho các nhà xuất bản khi phải đối diện với việc cạnh tranh không công bằng. Chính quyền và các cơ quan chức năng phải tốn nhiều nguồn lực để xử lý vấn nạn này, từ việc kiểm tra, thu hồi sách lậu đến việc xử phạt các đối tượng vi phạm”.
Cần áp dụng đồng bộ các biện pháp từ phía các nhà xuất bản, cơ quan quản lý và người tiêu dùng
Để góp phần ngăn chặn vấn nạn sách lậu, sách giả, theo Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, cần áp dụng đồng bộ các biện pháp từ phía các nhà xuất bản, cơ quan quản lý và người tiêu dùng.
Về phía ngành giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo rất sát sao, quyết liệt về việc triển khai các biện pháp bảo vệ quyền lợi của giáo viên, học sinh. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã rất tích cực, chủ động trong việc phối hợp với các đơn vị chức năng thực hiện công tác phòng chống sách lậu, sách giả.
Có thể kể ra một số biện pháp mà Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã thực hiện để ngăn nạn sách giả như sau:
Một là, duy trì yêu cầu chuẩn mực cao và tính chính xác đối với chất lượng nội dung và hình thức, mẫu mã sách của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
Hai là, áp dụng các công nghệ mới để ngăn ngừa sách giáo dục giả và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ như: mã vạch, QR code, tem chống giả đặc thù, tem công nghệ mới dán trên xuất bản phẩm để có quyền truy cập vào tài nguyên, dữ liệu online, ứng dụng nhận diện sách thật, sách giả…
Ba là, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, cơ quan bảo vệ pháp luật, chính quyền địa phương… để phát hiện, xử lý các hành vi in và phát hành sách giả.
Bốn là, chú trọng tuyên truyền, nâng cao ý thức bạn đọc về tác hại của sách giả, sách lậu thông qua các hội thảo, các triển lãm trưng bày, nhận diện sách thật, sách giả…
Năm là, khuyến cáo giáo viên, phụ huynh và học sinh tìm mua sách tại hệ thống phân phối chính thức của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, các công ty Sách – Thiết bị trường học địa phương, không mua sách từ các nguồn trôi nổi trên thị trường để tránh mua phải sách in lậu, sách giả.
Cũng theo ông Bính, để ngăn chặn, tiến tới đẩy lùi nạn in lậu sách, cần phải có thêm những biện pháp mạnh mẽ, triệt để và đồng bộ. Cần tăng cường áp dụng các hình phạt nghiêm khắc đối với hành vi sản xuất, phân phối và tiêu thụ sách lậu, sách giả. Đồng thời, công tác chống nạn sách lậu, sách giả cũng rất cần sự vào cuộc, hỗ trợ và đẩy mạnh truyền thông từ phía các cơ quan thông tấn, báo chí để nâng cao ý thức người tiêu dùng.
“Nếu có sự phối hợp chặt chẽ từ các cơ quan quản lý nhà nước, của các nhà xuất bản và nhất là các đơn vị báo chí, truyền thông, tôi tin rằng, công tác chống nạn sách lậu, sách giả sẽ có nhiều thay đổi tích cực” – Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam bày tỏ.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://dms.gov.vn/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/thu-giu-tren-40-000-quyen-sach-gia-mao-sach-cua-nha-xuat-ban-giao-duc-viet-nam-80597-4.html
[2] https://tayninh.dms.gov.vn/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/tay-ninh-phat-hien-so-luong-lon-sach-giao-khoa-co-dau-hieu-gia-mao-nhan-hang-hoa-bao-bi-hang-hoa–81735-801.html
[3] https://haugiang.dms.gov.vn/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/cuc-quan-ly-thi-truong-tinh-hau-giang-phat-hien-tam-giu-3-319-quyen-sach-giao-khoa-co-nhan-bao-bi-hang-hoa-co-dau-hieu-gia-mao-nguon-goc-xuat-xu-cua-nha-xuat-ban-giao-duc-viet-nam-tong-gia-tri-gan-78-trieu-%C4%91ong-82808-1305.html
Mộc Trà